Ban đầu, cuốn sách là những bản tiểu luận được đăng trên tạp chí Đông Dương. Sau này, Gustave Dumoutier trong những năm tháng cuối đời tại Đồ Sơn đã sắp xếp và hệ thống lại. Cuốn sách được nhà in Viễn Đông xuất bản lần đầu vào năm 1908.

Cuốn sách được Nhà xuất bản Hà Nội cùng Omega Plus Books tái bản

với bản dịch của dịch giả Vũ Lưu Xuân

Là một người Pháp sống tại Việt Nam vào những năm cuối thế kỷ 19, Gustave Dumoutiler có sự quan sát tài tình cùng những miêu tả sinh động về đời sống người Việt ở miền Bắc.

Trong phần cưới hỏi, tác giả miêu tả chi tiết các phong tục xung quanh lễ cưới như lễ đi nói, lễ đi hỏi, lễ đi cưới. Ông cũng chỉ ra những phong tục không còn tồn tại tới ngày nay như tục đa thê. Theo miêu tả của Dumoutiler một người đàn ông khi muốn cưới người vợ thứ hai thì phải được người vợ đầu tiên là chính thất đồng ý. Có những quan niệm thú vị được Dumoutiler chỉ ra như việc nếu một chàng trai ở rể thường được gọi là “cục thịt thừa”.

Dumoutiler có những miêu tả chi tiết về các tập tục thời đó: Nếu muốn biết người phụ nữ mang thai con trai hay con gái người ta đứng phía sau gọi giật giọng nếu họ quay về phía bên phải là con gái, quay về phía bên trái là con trai. Khi sản phụ đau đớn vì đứa con trở dạ người ta ném một nắm sỏi xuống đất để sản phụ nhặt. Người này khi nhặt lưng phải cong xuống mà không được ngồi xổm. Sau đó, cơn đau thường biến mất, ông miêu tả.

Tác giả viết: “Trong khi mang thai đứa con đầu lòng, người mẹ phải làm việc bên nhà hàng xóm”, với ý nghĩa nếu gia đình thiếu việc thì người phụ nữ phải kiếm thêm việc ở nơi khác. Theo ông, như vậy sản phụ mới dễ dàng sinh đứa bé.

Nói về tuổi thơ của một đứa bé, Dumoutiler viết rằng: “Bộ quần áo đầu tiên của đứa trẻ sơ sinh phải được may bằng bộ quần áo đã bỏ không dùng của người già”.

Có những luật định được Dumoutiler chia sẻ nói lên quy chuẩn xã hội thời đó ví dụ như khi người phụ nữ bị bắt quả tang ngoại tình thì sẽ bị xử chết. Người này sẽ bị quỳ gối, trói chặt vào một chiếc cột chôn xuống đất và bị voi giày xéo cho tới chết.

Một hình minh họa hình phạt dành cho phụ nữ ngoại tình in trong sách

Cuốn sách cung cấp những góc nhìn mới mẻ cùng những miêu tả hết sức kỹ lưỡng về 6 chủ đề lớn như: xã hội, gia đình, trò giải trí và nghề nghiệp, thực phẩm, y học dân gian và các trò mê tín. Không chỉ vậy, cuốn sách còn có nhiều hình minh họa đặc sắc, ngoài ra nhiều hình ảnh trong sách đã được học giả Đào Duy Anh sử dụng minh họa cho công trình Việt Nam văn hóa sử cương.

Gustave Dumoutier (1850–1904) tới Hà Nội năm 1886 và được giao nhiệm vụ “người tổ chức thanh tra các trường Pháp-Việt” sau này trở thành Giám đốc Học chính Trung-Bắc kỳ. Ông được coi là nhà Việt Nam học với những công trình nghiên cứu giá trị về văn hóa, lịch sử, tôn giáo, khảo cổ, dân tộc học Việt Nam. Tháng 8 năm 1904 ông qua đời ở Việt Nam.

Sau hơn 110 năm từ lần xuất bản đầu tiên, cuốn sách không chỉ dành cho những người yêu thích văn hóa, lịch sử mà còn là nguồn tư liệu hữu ích cho các nhà nghiên cứu.